Waarom hein en Bob goede vrienden zijn

• ‘Wat een flauwekul zeg!’
• ‘Ik ga mezelf toch geen Bob noemen?’
• ‘Dit gaat toch niet werken, en al helemáál niet in de kroeg…’

De reacties waren niet mis toen Bob – of: de Bob – in Nederland werd gelanceerd. Maar wat zien we ruim twintig jaar later? Bijna iedereen weet dat de Bob degene is die geen alcohol drinkt als er nog autogereden moet worden.

Recent onderzoek van Veilig Verkeer Nederland (2022) laat de volgende cijfers zien:

• Meer dan de helft van de Nederlanders zegt weleens de Bob te zijn.
• 73% laat zich als Bob niet verleiden om alcohol te drinken.
• 80% spreekt de Bob aan als die toch alcohol drinkt.

Indrukwekkend!

Een van de redenen voor het succes van de Bob is dat het een goed frame is.

Overeenkomst 1: hein en de Bob zijn frames

Daarmee hebben we meteen de belangrijkste overeenkomst tussen hein en de Bob te pakken: het zijn allebei frames. Een frame is – kort door de bocht – een term die een beeld oproept, een verhaal vertelt of een situatie op een bepaalde manier belicht.

Dankzij de Bob hoef je in een volle kroeg geen uitgebreid gesprek te voeren over wie wel en niet drinkt. ‘Wie is de Bob?’ is voldoende. Eén woord voor een compleet verhaal.

Bij hein geldt hetzelfde. Met dat ene woord ontsluit je een wereld aan regels, afspraken en gedragingen. Vergelijk maar:

• ‘Hé Bart, volgens de voorschriften is een veiligheidsbril hier verplicht. Zou je die niet eens opzetten?’

Of:

• ‘Hé Bart, wat zou hein hiervan zeggen?’

Wie hein eenmaal kent, heeft aan dat ene woord genoeg om te weten dat hij of zij nu even op moet letten.

Overeenkomst 2: het zijn allebei namen

Bij hein en de Bob is het frame gekoppeld aan een naam. Daardoor kun je er makkelijk verhalen mee vertellen. Bovendien onthouden mensen namen goed. Én namen zijn kort. Zeker in situaties die om een snelle reactie vragen, is dat wel zo handig.

Voorwaarde is overigens wel dat het frame zorgvuldig wordt geïntroduceerd. Én dat de boodschap vaak herhaald wordt. Maar meer daarover in een ander blog.

Overeenkomst 3: ze zetten je allebei aan het denken

Als je eenmaal weet waar de naam hein of Bob voor staat, word je bijna vanzelf aan het denken gezet wanneer je de naam hoort. Op zo’n moment neemt je diepere, bewuste brein het denkwerk als het ware over van je snelle, onbewuste brein. Daardoor word je min of meer ‘gedwongen’ om bij je keuze stil te staan. De kans op een goede beslissing wordt daarmee groter.

Wie daar meer over wil weten, raden we het werk van Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman aan. Hij maakte het onderscheid tussen deze twee ‘breinen’, die hij Systeem 1 en Systeem 2 noemde:

• Systeem 1: ons snelle en onbewuste brein
• Systeem 2: ons diepe en bewuste brein

Kahneman ontdekte twintig jaar geleden dat we zo’n 92% van onze beslissingen met Systeem 1 nemen. (Sommige onderzoekers spreken inmiddels al van 98%.)

Meestal doet Systeem 1 dat goed, maar bij bepaalde keuzes wil je toch echt dat Systeem 2 ze maakt. Bijvoorbeeld als er iets op het spel staat op het gebied van veiligheid, kwaliteit, compliance, je kernwaarden of psychologische veiligheid.

In die situaties kun je Systeem 2 maar beter een handje helpen. Dat is precies wat de het hein-frame (net als het Bob-frame) doet. Wie ‘hein’ hoort, weet: even opletten nu.

Overeenkomst 4: de veilige ‘derde persoon’

Dan de vierde belangrijke overeenkomst: hein en de Bob maken het makkelijker om iemand aan te spreken. Dat doe je namelijk niet rechtstreeks, maar via een ‘derde persoon’: hein of Bob. Daardoor voorkom je een botsing van ego’s.

Vergelijk maar:

•  ‘Dat doe je niet slim.’

Of:

• ‘Dat zou je hein anders doen…’

Dat laatste voelt minder persoonlijk, toch? Voor beide partijen trouwens. Ook aangesproken worden voelt met hein of de Bob minder confronterend. (Een van onze opdrachtgevers noemt dit ook wel: ‘het intelligent beledigen van iemands intelligentie’.)

Verschil 1: de Bob heeft geen tegenhanger, hein wel

Wie de Bob is (of anderen vraagt wie de Bob is), doet ‘het goede’. Hetzelfde geldt voor hein: ook die staat voor ‘de goede keuze’. Dezelfde missie dus!

Maar in tegenstelling tot de Bob heeft hein een tegenhanger: guus. En guus doet precies het tegenovergestelde van wat hein en de Bob doen: niet ‘de goede keuze’ centraal stellen, maar ‘de onverstandige keuze’.

En dat is niet voor niks…

Altijd maar op de regels (‘het goede’) hameren kan op een gegeven moment namelijk overkomen als drammen: je moet dit, je zult dat, dit zijn nu eenmaal de regels… Daarmee schiet je zo je doel voorbij!

Daarom is guus er. Die staat – kort samengevat – voor de excuses die we verzinnen om toch niet ‘het goede’ te doen. Zoals:

• Veiligheidshelm op? Ach, het-is-maar-voor-even…
• Procedure volgen? Ik-weet-echt-wel-hoe-het-moet…
• Me aan de snelheid houden? Maar-de-klant-zit-op-me-te-wachten…

Extra frame

Daarmee hebben we een extra frame, dat ook nog eens dieper ingrijpt op het denken van de ander. Je benoemt als het ware een gedachtekronkel (‘excuuus-guus’), zodat de ander die kan ombuigen naar ‘het goede’. Dat noemen we ook wel: guus verstoren en ombuigen naar hein.

Waarom dat handig is? Nou, stel dat je iemand erop aanspreekt dat die de Bob is en toch een biertje bestelt, en je krijgt het volgende antwoordt

• ‘Ah joh, eentje kan ik best hebben hoor. En ik heb bij de shoarma-tent een stevige bodem gelegd.’

Dan houdt het gesprek op. Of er ontstaat juist een vervelend gesprek.

Met hein kun je in zo’n situatie terugvallen op guus. Bijvoorbeeld als volgt:

• ‘Volgens mij is dat een guus!’

Waarmee de ander de prikkel krijgt om dat ene biertje toch maar te laten staan. Oftewel: waar het bij de Bob ophoudt, krijg hein de hulp van guus.

Verschil 2: specifiek versus generiek

Je hoeft geen kopietjes te zijn om het goed met elkaar te kunnen vinden. Zo is het ook met hein en de Bob. Hun tweede belangrijke verschil zit ‘m in de thema’s waarvoor ze worden gebruikt.

Bij de Bob is dat thema heel specifiek: alcohol in het verkeer.

Bij hein zijn dat er meer: veiligheid, kwaliteit, compliance, kernwaarden, psychologische veiligheid... En daar voegen we de komende tijd vast nieuwe thema’s aan toe.

Dat kan, doordat hein over dilemma’s gaat. En dilemma’s hebben we natuurlijk in de meest uiteenlopende situaties.

In de praktijk koppelen we hein vaak éérst aan één specifiek thema. Is hein bij dat thema eenmaal goed ingeburgerd, dan is de stap naar andere thema’s klein. Want het onderliggende mechanisme blijft hetzelfde: als je ‘hein’ hoort, weet je dat je even op moet letten om de juiste keuze te maken.

Ambitie!

O ja, er is nog een verschil... De Bob is al zó in ons dagelijkse taalgebruik verankerd, dat de term al in het woordenboek staat. Bij hein (en guus) is dat nog niet het geval.

Maar dat is een kwestie van tijd, toch? Wij mikken op 2028. Dan zijn Bob en hein (en guus) vrienden voor het leven!